ESNEKLİK ve TOPLAM HARCAMA

Toplam harcama ile toplam hasılat kavramları temelde PxQ ile elde edilir. Arasında ne gibi bir fark olduğu sorusunun yanıtı ise toplam harcama tüketici penceresinden, toplam hasılat ise üretici penceresinden bakmakla ilgilidir. Tüketicinin bir mala yapacağı harcama o malın fiyatının artmasıyla azalabilir ya da artabilir. İşte bunu belirleyen kriter esnekliktir.
Esneklik konusunu işlerken hemen aklımıza getirdiğimiz kelime duyarlılık oluyor. Hal böyle iken talebi esnek olmayan bir tüketici düşündüğümüzde fiyatın artması talep edilen miktarı çok etkilemeyeceğinden, mala yaptığı harcama artacaktır.

 Talep esnekliğinin sıfır olduğu durumu inceleyelim. Örneğin; günde üç tane insülin kullanmak zorunda olan bir tüketici malın fiyatı artınca bunu iki adete düşüremeyeceği için mala yaptığı harcama artacaktır. Aynı şekilde malın fiyatı ucuzladığında günde beş adete de çıkarmayacağı için yaptığı harcama azalacaktır. Kısaca;

P↑ → TE↑      P↓ →TE↓


Diğer uç nokta olan talep esnekliğinin sonsuz olduğu durumu inceleyelim. Örneğin; beğendiğiniz pantolonun aynısını daha ucuza bulacağınızı bilseniz almazsınız. İşte burada fiyat arttığında toplam harcama azalır.

P↑ → TE↓         P↓ → TE↑  

Sonucu toplulaştırırsak;

0<ed<1 durumunda     P↑ → TE↑  ,      P↓ →TE↓   (P ile TE arasında pozitif ilişki)
    ed>1 durumda ise    P↑ → TE↓   ,     P↓→ TE↑   (P ile TE arasında negatif ilişki)

EĞİM ile ESNEKLİK

Eğim; iki değişken arasındaki mutlak değişmeyi verirken, Esneklik; iki değişken arasındaki yüzdesel değişimi verir. Neden sadece eğim kavramıyla yetinilmeyip esneklik ölçülmesine ihtiyaç duyulduğunu ise şöyle açıklayalım;

Kilosu 5 lira olan muzun ve kilosu 10 lira olan eriğin fiyatı 1 lira arttığında her ikisine olan talep de 2 kilo azaldı diyelim. Burada analizi sadece eğime göre yaparsak iki üründe meydana gelen değişimin aynı olduğu sonucu çıkar ki bu bizi yanıltır. Esneklik(duyarlılık) kavramıyla açıklandığında çıkacak sonuç bizi doğru yere götürür.


Eğim ile esneklik arasında ters bir ilişki vardır. Bu ters ilişki matematiksel olarak şöyledir;

Ed=%ΔQ/%ΔP       Eğim=ΔP/ΔQ


Ed=ΔQ/ΔP x P/Q

Ed= 1/eğim xP/Q    Bu formülden çıkaracağımız 1/eğim sayısı eğim arttıkça azalır, bu durum ise esnekliğin azalması demektir.

Yandaki şekilde d2 talep eğrisinin eğimi d1 eğrisinin eğiminden fazladır. Ancak grafikte görüldüğü gibi fiyatta meydana gelen 2 liralık bir azalışa d1 talep eğrisinin gösterdiği duyarlılık d2 ye göre daha fazladır.

eğim d2>eğim d1

ed1>ed2

 Eğim=ΔP/ΔQ →  Q da ki değişim sıfır olduğundan eğim= ∞ olur.
Esneklik= 1/eğim x P/Q olduğundan e= 0

eğim=ΔP/ΔQ → P de ki değişim sıfır olduğundan eğim= 0
Esneklik=1/eğim xP/Q → e= ∞

Birbirine paralel olan iki talep doğrusundan hangisinin daha esnek olduğunu formül üzerinden inceleyelim.

e= ΔQ/ΔP x P/Q   → e= 1/eğim x P/Q

İki eğrinin karşılaştırmasını yaparken eğimleri ve P değeri birbirine eşit olduğundan belirleyici olan Q değerleri olacaktır. Formülsel olarak Q değeri düşük olan daha esnek olacağından;
esneklik d1 >esneklik d2

B noktasında eğim= EB/EC

ed= 1/eğim x P/Q → EC/EB x EB/0E  → EB ler birbirini götürür.

ed=EC/0E ve 0E=P1B → ed=EC/P1B   dir.

AP1B ve BEC üçgenleri benzer olduğundan;

EC/P1B = EB/P1A =BC/BA =ed

Buradan her zaman kullandığımız fakat çoğu zaman nereden elde edildiğini bilmediğimiz bir grafiği gösterelim hemen aşağıda;

ed=∞    → tam esnek talep

0<ed<1 → esnek olmayan talep

ed>1     → esnek talep

ed=1     → birim esnek talep

ARZ EDİLEN MİKTARIN DEĞİŞMESİ - ARZIN DEĞİŞMESİ

Arz Edilen Miktarın Değişmesi

Fiyatın artıp azalması sonucu üretilmek istenen miktar artar yada azalır. Arz eğrisi üzerinde hareket eder.

                  Arzın Değişmesi

Malın fiyatı dışındaki değişkenlerde meydana gelen artma yada azalma sonucu arz eğrisin paralel yada paralel olmayan bir biçimde sağa yada sola kayar. Şekil üstünde gösterildiği gibi arzın sağa kayma sebepleri;

-Girdi fiyatlarının ucuzlaması
-Teknolojik gelişme
-Diğer malların fiyatlarındaki düşme
-Vergilerin azalması
-Sübvansiyonların artması

BİREYSEL ARZ FONKSİYONU

Üreticinin amacı kar maksimizasyonudur. Kar= Hasılat-Maliyet olduğundan üretici kar maksimizasyonunu sağlamak için hasılatını arttıran ya da maliyetini azaltan durumlara yönelecektir.  Arzı etkileyen faktörler tamamen kar maksimizasyon güdüsünden kaynaklanır.

Malın fiyatı: Artarsa üretmek istenilen mal miktarı artar. (+) ilişki
Üretim faktörlerinin fiyatları: Artarsa üretmek istenilen miktar azalır. (-) ilişki
Teknolojik gelişme: Artarsa maliyet azalacağından üretilmek istenen mal miktarı artar. (+) ilişki
Diğer malların fiyatları: Artarsa üretilmek istenen mal miktarı azalır. (-) ilişki
Vergiler: Artarsa maliyet artacağından üretilmek istenen mal miktarı azalır. (-) ilişki
Subvansiyon: Artarsa  üretilmek istenen mal miktarı artar. (+) ilişki


q= f( P, Pinput, Tec, Pother, t, Sub)



Ters arz fonksiyonu p=g+hq biçimindedir.

Burada g katsayısı konumu
             h katsayısı eğimi verir.
             + işareti p ile q arasındaki ilişkinin pozitif yönde olduğunu bildirir.

TALEP EDİLEN MİKTARIN DEĞİŞMESİ- TALEBİN DEĞİŞMESİ

Talep Edilen Miktarın Değişmesi

Malın fiyatındaki değişmeler aynı talep eğrisi üzerinde hareket etmeye sebep olur. Başlangıçta A noktasında dengede olan bir tüketici malın fiyatının azalması sonucunda B noktasında dengeye gelecektir.

Talebin Değişmesi

Malın fiyatı dışındaki değişkenlerin değişmesi durumunda ise talep eğrisi paralel yada paralel olmayan şekilde sağa yada sola kayar.

Talep kanununda bahsettiğimiz değişkenleri ve bunların talebi nasıl değiştirdiğini yazalım.

Talebi sağa kaydıran etkenler;

-Gelirin artması(normal mallar için geçerli, giffen mallarda tam tersi durum dikkate alınır)
-İkame malın fiyatının artması
-Tamamlayıcı malın fiyatının düşmesi
-Zevk ve tercihlerin malın lehine değişmesi
-Gelirin ve fiyatın artacağı beklentisi

tersi durumlarda talep eğrisi sola kayar.

TALEP KANUNU ve TERS TALEP , DÜZ TALEP FONKSİYONLARI

Bir maldan talep edilen miktar ile o malın fiyatı arasındaki ilişkiye talep kanunu denir. Talep kanununu A.Marshall bulmuştur.

Marshall talep fonksiyonuna göre tüketicinin geliri ve malların fiyatları aynı yönde ve aynı oranda değişirse talep edilen miktar değişmez. Buna sıfırıncı dereceden homojen talep kanunu denir.

TERS TALEP ve DÜZ TALEP FONKSİYONLARI

Bu konuyu anlamak tamamen bağımlı ve bağımsız değişken kavramlarını bilmekle alakalıdır.

Bağımsız değişkende meydana gelen değişmeler ona bağımlı olan diğer bir değişkende etki yaratır. İşte etkilenen değişkene bağımlı değişken diyoruz.

Talep fonksiyonunda fiyat ve miktar değişkenleri vardır. Bunların hangisi bağımlı hangisi bağımsız değişkendir? Biz tüketiciler olarak malın fiyatında meydana gelen değişmelere göre talep ettiğimiz miktarı arttırır yada azaltırız. Buradan sonuç olarak fiyat bağımsız değişken, miktar ise ona bağlı bir değişkendir. Düz talep fonksiyonu dediğimiz bu ilişkinin fonksiyon yazılımı ise q=f(p) şeklindedir. q=a-bP    Düz talep fonksiyonu Walras'a aittir.

Oysa ters talep fonksiyonunda bağımsız değişken olarak miktar, bağımlı değişken olarak ise fiyat vardır. Marshall'a ait olan yaklaşımda fonksiyon p=f(q) şeklinde yazılır. p=a-bq 

Peki bunların ne önemi var? 

Normalde iktisat biliminde grafik gösterimlerinde yatay eksene bağımsız değişken, dikey eksene ise bağımlı değişken yerleştirilerek analiz yapılır. 

Talep fonksiyonunun grafiksel gösterimi ters talep fonksiyonuna göredir. Yani dikey eksende fiyat, yatay eksende miktar vardır. Bu durum eğim hesaplamalarında karışıklıklara sebep olur.

Ters talep fonksiyonu:  p=a-bq şeklinde yazılır ve dikey eksende p olduğu için eğim=b  dir. a katsayısı ise konumu verir.

Oysa düz talep fonksiyonu q=a-bp olduğu ve grafik gösterimi ters talep fonksiyonuna göre olduğu için eğim=1/b dir.

Talep fonksiyonunun neden ters biçimde çizildiği ise marjinal fayda konusunda açıklığa kavuşturulacaktır. Gösterimsel bir kolaylık sağlar. 

p=a-bq şeklindeki bir ters talep fonksiyonunda

a katsayısı konumu
b katsayısı ise eğimi verir.
- işareti ise p ile q arasındaki ilişkiyi temsil eder.
Eğim aynı zamanda tanα dır.

fiyattaki değişim/miktardaki değişim= eğim

Eğim; talep fonksiyonu üzerinde o noktaya çizilen teğetin tanjantıdır. Bu sebeple;
eğimin doğrusal fonksiyonlarda her noktada aynı, eğrisel fonksiyonlarda her noktada farklı olduğuna dikkat ediniz.


Grafik yorumları başlığına giderek konuyu tekrar edebilirsiniz.

TALEP

Yaptığımız girişte mikro iktisadın tüketici ve üretici cephesinden incelemelerde bulunduğunu belirtmiştik. Tüketicilerin amacı fayda maksimizasyonu olduğuna göre öncelikle faydanın tanımından başlamak makul olacaktır.
Fayda; bir mal yada hizmet tüketimi sonucunda elde edilen tatmin duygusudur. Tüketicinin fayda elde edebilmesi için mal veya hizmet tüketmesi gerekir, kısaca mal veya hizmet talep eder.
Talep ise satın alma gücüyle desteklenmiş istektir.

Talebi etkileyen unsurlar şunlardır;

1-Malın fiyatı: (-) talep edilen miktar ile ters ilişkilidir.
2-Gelir: Burada gelirin talep edilen mal miktarıyla ilişkisi düşük mallarda ve normal mallarda farklılık gösterir. Gelir arttıkça talep edilen miktar düşük mallarda azalırken, normal mallarda artar. Kısaca düşük mallarda (-) ilişki, normal mallarda (+) ilişki vardır.
3-Diğer malların fiyatı: bu kısımda talep edilen mal miktarı diğer malın ikame mal yada tamamlayıcı mal olmasına göre farklılık gösterir. İkame malların fiyatı arttığında X malı nispi olarak ucuzlayacağı için X malına olan talep artar. Yani ikame malın fiyatı ile talep edilen mal arasında (+) ilişki vardır. Tamamlayıcı malların fiyatları arttığında ise X malına olan talep azalır. Bu durumda ilişki (-) tir.
4-Tüketicinin zevk ve tercihleri: Pozitif ilişki vardır.
5-Geleceğe yönelik fiyat ve gelir düzeyine ilişkin bekleyişler: Gelecekte fiyatların artması bekleniyorsa mala olan talep şu an artar. Gelirimizin artacağını biliyorsak bugünkü harcamalarımızı ileride finanse edebileceğimizi düşünerek arttırırız.

q=f (P, R, Ps, Pc, T, Re, Pe)  

İktisatta ceteris paribus yaklaşımından dolayı talep foksiyonunda malın fiyatı dışındaki diğer değişkenler sabittir. Bu yüzden
                                                     q=100-2p         gibi bir fonksiyonda 100 ile rakamlaştırılan değişkenler R,Ps,Pc,T,Re,Pe dir.

GRAFİK YORUMLARI

   Grafik gösterimlerinde öncelikli bilinmesi gereken yatay eksende bağımsız değişken, dikey eksende bağımlı değişken olduğudur. Bunun anlamı şudur; örneğin, üretim arttıkça maliyetler artar, şeklinde bir önermede maliyetler üretime bağlı olduğu için bağımlı değişken maliyet, maliyetlerdeki değişime sebep olan ise bağımsız değişken üretimdir. Yatay eksendeki bağımsız değişkeni bir birim arttırdığımızda dikey eksendeki bağımlı değişkende nasıl bir değişme meydana getirdiğini ise aşağıdaki grafikler yardımıyla inceleyelim.
   Grafikte eğimin belli bir noktadaki değeri o noktaya çizilen teğetin tanα değeridir.

 (a) grafiğinde

x ve y değişkenleri arasında pozitif bir ilişki vardır. Yani x değeri arttıkça y değeri de artar. Fonksiyonun doğrusal olması bu artışın sabit olduğu anlamına gelir. Eğim her noktada sabittir.

 (b) grafiğinde

x ve y değişkenleri arasında negatif bir ilişki vardır. x değeri artarken y değeri azalır. (vice verse) Fonksiyonun doğrusal olması bu azalışın sabit olduğu anlamına gelir. Eğim her noktada sabittir.

(c) grafiğinde

x ve y değişkenleri arasında pozitif bir ilişki vardır. Yani x değeri arttıkça y değeri de artar. Fakat buradaki ilişki grafik doğrusal olmadığı için sabit değildir. x değişkeni her defasında bir birim artarken y değişkeni azalan miktarlarda artar. Yani grafik azalarak artan bir seyir izler. Eğim sol aşağıdan sağ yukarıya gittikçe azalır.

(d) grafiğinde

x ve y değişkenleri arasında negatif bir ilişki vardır. x değeri artarken y değeri azalır. Ancak x değişkeni her defasında bir birim arttırıldığında y değişkeni her defasında daha az azalır. Yani azalarak azalır. Eğim sol yukarıdan sağ aşağıya gittikçe azalır.

(e) grafiğinde

x ve y değişkenleri arasında pozitif bir ilişki vardır. Yani x değeri arttıkça y değeri de artar. Fakat x değişkeni bir birim arttırıldığında y değişkeni her defasında daha fazla artar. Yani artarak artar. Eğim sol aşağıdan sağ yukarıya gittikçe artar.

(f) grafiğinde

x ve y değişkenleri arasında negatif bir ilişki vardır. x değeri artarken y değeri azalır. Ancak x değerini her defasında bir birim arttırırken y değeri her defasında artan miktarda azalır. Yani artarak azalır. Eğim sol yukarıdan sağ aşağıya gittikçe artar.

(g) grafiğinde

x ve y değişkenleri arasında bir ilişki yoktur. x değişkeni artsa da azalsa da y sabittir. Eğim her noktada sıfırdır.

(h) grafiğinde

x ve y değişkenleri arasında bir ilişki yoktur. y değişkeni artsa da azalsa da x sabittir. Eğim her noktada sonsuzdur.

MİKRO İKTİSADA GİRİŞ

   İktisat temelinde kıtlık ile mücadeleyi konu alan bir bilim dalıdır. Kıtlık; insan istekleriyle onların karşılanmasında kullanılan kaynaklar arasındaki dengesizliktir. İşte bu sınırlı kaynaklar ile sınırsız ihtiyaçların nasıl karşılanacağı karşımıza üç tane soru çıkartır, bunlar;

            -ne, ne kadar üretilecek? (dağılımda etkinlik)

            -nasıl üretilecek?             (üretimde,kaynak dağılımında etkinlik)

            -kimler için üretilecek?   (bölüşümde etkinlik)

   Diğer kişilerin durumunu kötüleştirmeden bir kişinin durumu iyileştirilemiyorsa bahsettiğimiz üç etkinlik koşulu gerçekleşmiş demektir. Bu duruma iktisadi etkinlik yada pareto optimumu denir. Diğer kişilerin durumunu kötüleştirmeden bir kişinin durumunu iyileştirmek mümkünse buna pareto iyileştirme denir ve pareto iyileştirme yapılabilinecek durumda iktisadi etkinlikten bahsedilemez.

Mikro iktisat konuları tüketici ve üretici cephesinden incelenir. 

Tüketici fayda maksimizasyonu ile üretici kar maksimizasyonu amacı ile hareket eder.

Üreticinin ve tüketicinin bu amaçlar doğrultusunda bir araya geldikleri yere piyasa denir.